Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçeklesevinçli bir düzen bileğildir. Dostluk, sosyete içre insanoğluın cidden kesinlikle davrandıklarını bileğil, kesinlikle davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak bâtınin vardır. Türe değeri dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene etkilemek, maşeri dirimın gerçekleşmesini tedarik etmek gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin içinsına kabul edilmesi ve uyulması müstelzim, katiyen sahih kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği üzere, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle sosyete içre insanoğluın seçenek ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her vakit mümkündür. “İşte ahbaplık, kişioğlu davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir tertibat, bir bütündür.” İnsan-kişioğlu, kişioğlu-tabiat ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru bâtınin evrensel ilkelerle güvence şeşna kırmızıınmasıdır. Dostluk, adamlık seviyesi bâtınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birşu denli düşünce ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, klas çıkarları, sosyete sözleşmesi, tabiat ve insanoğlu olarak tamlayan ufuklerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini tedarik etmek için konulan ve kamu gücüyle desteklenen kaide, hak ve seçimın hepsidür. Henüz geniş bir teşhismıyla ahbaplık, adalete yönelmiş maşeri yaşamma düzenidir. Dostluk Kelime Manaı Dostluk kelimesi Arabi “hak” kökünden hasılat ve hak kelimesinin çoğkoca olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “hak” kelimesinin çoğkoca “beddua’kak”tır. Türk Lisan Kurumu’na bakarak ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım zorlaü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” valörı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk valörında da kullanılır. Uran Manaı Dostluk dönemden döneme değişmiş olduğu bâtınin hala doyurucu bir teşhism kuruluşlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok kabul edilen teşhismı ise: “Makul bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) rabıtlanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak ahbaplık, kendi içre anayasa olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri iş vadi kısmına Özel Dostluk, eşhas ile talih veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna karşılık Anayasa Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun sarrafiyelıca alt dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku gayrı toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik talih aracılığıyla güvenceye kırmızıınmış ve cebri yapmış oldurımlara malik olmasıdır. Dostluk kuralları kişioğlu davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun boy bos yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde benzeşim nitelikteki yekpare durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk vadiında yapmış oldurım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bâtınin kullanılır. Dostluk düzenini sağlamayı ve korumayı ammaçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları çelmek bâtınin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapishane ve vakıf cezaları; temel hukukunda siyasetten men, fırka mantinota; vergi hukukunda vergi ve gizliceçılık cezaları üzere ayrı ayrı ahbaplık dallarında ayrı ayrı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilişkin çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; şuuri bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek veya siyasi ufukleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali doğruluk olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş maşeri bir yaşamma düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kullanışlı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşeri dirimı düzenleyip insanoğluın barış ve güvenlik içre bir arada yaşamalarını sağlamaktır. 2. Teamül Yarar (Içtimai İhtiyaçların Kontralanması) Hukukun kullanışlı amacını, maşeri gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile sosyete içre canlı insanoğluın, birbirleri ile bina etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanoğlunun kuruluşsından kaynaklanan gereksinimlerinı içinlamaya çkırmızıışır. Dostluk bu fonksiyonu ile doğum, izdivaç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir ahbaplık düzeni dirimın anayasa gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun saf kuruluşsına ve bundan gelecek gelen ihtiyaçlarına normal tamamlanmak zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, konuşu gerçeklere bile sınırlıdır; konuşu yoksulluklara uymalı ve onları içinlamalıdır. 3. Türe Dostluk bu fonksiyonu ile belirli bir yapılanma şeşna aldığı sosyal gereksinimlerı, özü salt bir muadele düşüncesi olan doğruluk ölçüsüne vurarak doğru kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En gücük teşhismıyla doğruluk, “bir muadele düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) tamamlanmak üzere dü ayrı ayrı anlamda kullanılır. Türe esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet valörında kişisel bir özelliği deyimler. şahsiyet her vakit haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni serpmek yolunda daimî ve bileğmeselemez bir çaba gösterir. İşte bu seçenek ve çabayı gösteren doğruluk, özne (süje) ile ilişkin oluşundan ötürü öznel (sübjektif) doğruluk olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir doğruluk peritonı vardır. Nesnel doğruluk, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği takanak biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık vadiında hukuki boy bos olarak söz konusu olan doğruluk bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve alacaklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Cemiyet bâtınindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini bâtınermiş kurallar yekpareü olarak ahbaplık, bu bileğerlendirmelerde doğruluk ölçüsünü kullandığı ve istimal etmek durumunda bulunduğuna bakarak, adaletin böylecene, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında doğruluk acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü doğruluk peritonı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm ahbaplık sistemine ve sistemlerine hükümran bulunan, nesnel ve salt bir boy bos niteliğindeki adalettir. Dostluk bir sosyete düzenini bâtınerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; ister bulunan düzeni sıyanet etmek, gerekse onu bileğmeseletirmeyi meşrulaştırmak bâtınin her vakit adalete sarrafiyevurulur. Nesnel ve yasa üstü doğruluk hukukta içinmıza müesses ahbaplık düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim ahbaplık valörında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile doğruluk, bulunan ahbaplık düzenlerinin namına normal olup olmadığı açısından bir boy bos ve istimara ölçüsü olur. Gine bu özelliği ile doğruluk, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yapıcı ve negatif içinlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon istikrar içre olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Normal olarak tüm ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri yaşamma uyacak, hem bile bu maşeri dirimın barış içre sürebilmesi bâtınin bir düzen görünümünü sağlamaya çkırmızıışacaktır.